نوردر کارگاه ها دارای اهمیت زیادی می باشد. وجود نور کافی و مناسب در هر کارگاه از نظر کمی و کیفی باعث می شود که اولا میل و رغبت در انجام کار کارگران افزوده شده و با دقت مراقبت بیشتری کار کنند، ثانیا مهارت و کاردانی کارگران بهتر شده و کارها را آسانتر انجام می دهند، از طرفی بازده کار کارگران اضافه شده و خستگی کمتری به آنها غلبه می نماید و قوای جسمی کارگران بویژه قدرت بینایی آنها محفوظ می ماند وعوارض روانی مثل تنبلی، کم حوصلگی ، بی میلی ، تنگی خلق و غیره در کارگران کمتر بوده و از همه مهمتر از میزان حوادث تا حد زیادی کاسته می شود.
با توجه به این نکات کارفرمایان باید توجه داشته باشند که هر هزینه ای برای تامین روشنایی بهتر و بیشتر در کارگاه نه تنها هدر نمی رود بلکه با افزایش راندمان چندین برابر سود عایدشان می شود. گزارشی از شورای جهانی ساختمان سبز نشان داد که کارگرانی که در معرض نور روز هستند 18 درصد راندمان بیشتری دارند.
روشنایی طبیعی در کارگاه ها
روشنایی در کارگاه ها می بایست به طور طبیعی یا مصنوعی و متناسب با نوع کار و محل تامین شود . در استفاده از نور طبیعی یا نور روز همانطورکه می دانید میزان روشنایی بر حسب ساعات مختلف روز وتغییرات جوی و فصول سال تغییر می کند
برای آنکه نور طبیعی وارد کارگاه شود، باید با توجه به نوع کار مجموعه سطوح پنجره ها و یا سقف شیشه ای مورد استفاده در کارگاه حدود یک سوم تا یک چهارم سطح کف کارگاه انتخاب شود و سقف کارگاه نیز به رنگ روشن می باشد.
- به منظور استفاده از حداکثر نور در روز بایدپنجره ها 20/1 متر از کف محل کار ارتفاع داشته باشد
- و رنگ دیوارها نباید نه زیاد روشن و نه تیره باشد. رنگ آبی برای کارگاه های پرنور، رنگ کرم برای محل های کم نور مناسب بوده و بهتر است از رنگ های روغنی براق استفاده نشده و از رنگ روغنی مات استفاده گردد.
- در طبقه همکف، پنجره های بلند از پنجره های عریض بهتر هستند
- فاصله بین میز کار و پنجره نباید از فاصله دو برابر ارتفاع پنجره ها تجاوز کند
- برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید در تابستان بهتر است بالای پنجره ه سایبان داشته باشد.
روشنایی مصنوعی در کارگاه ها
استفاده از نور مصنوعی در کارگاه ها برای آنکه راندمان بهتری از کار کارگران را ارائه نماید حتی الامکان باید دارای مشخصات زیر باشد:
- درخشندگی معتدل و سطح تشعشع کافی داشته باشد زیرا درخشندگی شدید و غیر منتظره نور موجب خیرگی و ناراحتی چشم انسان می شود.
- ایجاد حرارت زیاد نکند
- نور ایجاد شده در صورت امکان به روشنایی روز نزدیک باشد
- نور ایجاد شده در جهات مختف پخش شده و ایجاد سایه نکند
- در کارگاه های مرتفع هرگاه قسمت پایین روشن و درمجاورت سقف تاریک باشد ایجاد نوعی ناراحتی و افسردگی در روحیه کارگران می کند که شبیه حالتی است که به هنگام عبور از تونل های طویل به اشخاص دست می دهد و برای رفع چنین حالتی می بایست علاوه بر تهیه نور لازم در سطح کار در زیر سقف ها نیز نور کمی تامین شود.
متوسط شدت روشنایی مورد نیاز
شدت روشنایی عمومی مورد نیاز برای اماکن مختلف تابع دقت و ظرافت کار است. بر اساس تغییرات ویرایش چهارم کتاب حدود مجاز مواجهه شغلی OEL مصوب وزارت بهداشت، در هر حال شدت روشنایی عمومی داخلی مکان های شغلی نباید از 50 لوکس کمتر باشد. هر چه دقت کار یا فعالیت در مکان مورد طراحی بیشتر باشد این میزان بالاتر در نظر گرفته شده است. درکتاب مذکور با لحاظ اینکه روشنایی کافی و مطلوب از نظر ارگونومیک و ایمنی نیز حائز اهمیت بوده ومی تواند از اختلالات اسکلتی عضلانی مرتبط با روشنایی نیز پیشگیری نماید مقادیر شدت روشنایی در اماکن شغلی به عنوان حدود الزامی و هم ارزش با OEL به صورت اجباری تعیین گردیده است که در جداول زیر آمده است.
حدود الزامی میانگین شدت روشنایی عمومی داخلی مورد نیاز (Lx)
| گروه مکانی | خصوصیات مکان | اندازه اشیاء و تصاویر | مثال | میانگین شدت روشنایی عمومی مورد نیاز Lx | شاخص یکدستی Emin/Eavg |
| الف | مکان هایی که تردد محدود افراد | 10 سانتی متر | زیر زمین ها ، راهروها، تونل های عبور و زیرگذرهای پیاده رو | 100 | 6/0 |
| ب | مکان هایی با توقف محدود افراد | 10 سانتی متر | انبارها ، راه های خروج | 150 | 6/0 |
| ج | کارهای غیر دقیق | 10 سانتی متر | بارگیری و تخلیه یا آماده سازی مواد اولیه تولید، کارهای عمومی ساختمان | 200 | 6/0 |
| د | کارهای با دقت متوسط | 5 سانتی متر | کارهای خدماتی و تولیدی، صنعتی، سالن های ورزشی عمومی، اماکن | 250 | 6/0 |
| ه | کارهای دقیق | 5 سانتی متر | کارهای اداری، اموزشی تحریری، بهداشتی درمانی، خط مونتاژ قطعات، چاپ، نساجی و پوشاک، اتاق کنترل | 300 | 6/0 |
حدود الزامی شدت روشنایی موضعی مورد نیاز برای مشاغل مختلف
| گروه شغل | خصوصیات شغل | اندازه اشیاء و تصاویر | مثال | شدت روشنایی موضعی موردنیاز Lx |
| الف | کارهای معمولی غیر دقیق | 5 سانتی متر | مشاغل تولیدی و تعمیرات عادی | 250 |
| ب | کارهای نسبتا دقیق | یک سانتی متر | مونتاز قطعات مکانیکی، تعمیر تجهیزات مکانیکی 270 | 270 |
| ج | کارهای دقیق | 5 میلی متر | مشاغل اداری، تحریری یا تایپی ، تعمیرات و مونتاژ تجهیزات الکتریکی | 300 |
| د | کارهای خیلی دقیق | یک میلی متر | نقشه کشی ، طراحی دقیق ، مونتاژ یا تعمیر قطعطات ریز ، قالی بافی | 500 |
| ه | کارهای فوق العاده دقیق | کمتر از یک میلی متر | طراحی فرش، مینیاتورف تعمیرات یا مونتاژ دقیق، کنترل کیفیت | 10000-500 |
| و | کارهای فوق العاده دقیق | کمتر از یک میلی متر | جراحی | 24000 |
الزامات OEL
الزامات زیر نیز در كتاب حدود مجاز مواجهه شغلی آمده است كه برای تأمین كیفیت روشنایی و سلامت شاغلین باید رعایت گردد:
- برای اماكن با ارتفاع كمتر از 2 متر استفاده از منابع الکتریکی نقطه ای (متال هالید، LED نقطه ای و فلورسنت فشرده كالفی) مجاز نمی باشد و توصیه می شود منابع روشنایی به صورت خطی یا سطحی با نور مات شده باشد.
- برای تأمین روشنایی داخلی اماكن شغلی استفاده از منابع بخار سدیم به دلیل پایین بودن شاخص تجلی رنگ مجاز نمی باشد. برای اماكنی كه در آنها فعالیت ذهنی یا هوشیاری بالا الزام است برای تأمین نیاز به طیف نور آبی باید دمای رنگ (همبسته( منابع از 4000 درجه كلوین بالاتر باشد.
- شاخص تجلی رنگ منابع الکتریکی برای فعالیتهای اداری و مشاغلی كه به دید كامل رنگ نیاز دارند نباید كمتر از80 باشد، همچنین برای مشاغل تولیدی شاخص تجلی رنگ منابع نباید كمتر از 50 باشد.
- درخشندگی منابع الکتریکی و سایر سطوح در محدوده دید شاغلین نباید از 1000 كاندلا بر متر مربع بیشتر باشد.
- روشنایی اضطراری كه مربوط به زمان های خاص نظیر قطع جریان برق اصلی، تعمیرات سامانه اصلی تأمین روشنایی و هنگام حوادث است باید به طور مجزا به گونه ای تأمین شده باشد كه متوسط شدت روشنایی برای محیط های با خطر پایین 10 لوكس و خطر بالا از 20 لوكس برای فعالیت موقت كمتر نباشد در مسیرهای خروج اضطراری افراد، شدت روشنایی در كف مکان مورد نظر نبایستی از 50 لوكس كمتر باشد.
در محیطهای کاری با نور مناسب امکان بروز هر نوع حادثه نیز کاهش می‌یابد. نور مناسب از طریق استفاده از نور طبیعی و مصنوعی و یا هر دو تامین میگردد. این نور می‌بایست دارای روشنایی کافی بوده، خیره کننده نباشد و بطور یکسان پخش شده باشد .
عوارض ناشی از ازدیاد نور:
▪ خیرگی:
مهمترین عارضه ناشی از ازدیاد نور است. این حالت در اثر برخورد مستقیم نور به چشم و یا انعکاس شعاع تابش نور از سطوح شفاف به چشم بوجود میآید.
▪ علائم خیرگی:
احساس ناراحتی و درد در چشم، کم شدن حس بینایی، ترس از نور و ریزش اشک پدید میآید. مثلاً زمانی که منبع نور به طور مستقیم در میدان دید کارگر قرار گیرد باعث بروز خیرگی میشود برای جلوگیری از بروز این مشکل منابع روشنایی بایستی به فواصل مناسبی نسبت به هم نصب شود.
عوارض ناشی از کمبود نور:
در کارگاههائی که نور مناسب و کافی وجود نداشته باشد بخصوص در مورد کارهای ظریف و دقیق باعث اختلال و کاهش بینایی خواهد شد.
این عوارض شامل فشار در چشم، سردرد، سرگیجه خستگی، بی‌میلی نسبت به کار و نیستاگموس حرفه‌ای می‌باشد.( بیماری نیـسـتاگـموس سـبب بـروز حـرکـات غیـر طبیعی در چشم می شود.)
▪ چه عاملی سبب بروز نیستاگموس در معدنچیان میگردد:
اگر کمبود نور به مدت طولانی ادامه داشته باشد این عارضه بوجود میآید.
در بیماری نیستاگموس کارگران معمولاً وقت خروج از معدن متوجه این عارضه می‌گردند. بدین ترتیب که به مدت چند لحظه احساس می‌کنند که اشیاء جلوی چشمشان می‌لرزد. این عارضه ممکن است یک یا هر دو چشم را گرفتار سازد.